Uşaqlarda Görmə Problemləri Nə Zaman Başlayır?

Uşaqlarda görmə problemləri, bəzən doğuşdan etibarən, bəzən isə böyümə prosesi zamanı inkişaf edə bilər. Görmə sistemi həyatın ilk illərində sürətlə formalaşdığı üçün, bu dövr görmə problemlərinin aşkar olunması və müdaxiləsi üçün kritik əhəmiyyət daşıyır. Əksər hallarda, görmə ilə bağlı bəzi problemlər körpəlik dövründən başlayır və valideynlərin diqqəti nəticəsində erkən mərhələdə aşkarlana bilər.
Yeni doğulmuş körpələrdə görmə tam inkişaf etməmiş olur. İlk aylarda körpənin gözləri hələ də fokuslanmaqda çətinlik çəkə bilər və bu normal haldır. Adətən, körpə 6 ayına çatanda görmə qabiliyyəti daha sabit hala gəlir və obyektlərə diqqətlə baxmağa başlayır. Əgər 6 aylıqdan sonra da gözlərdə çəplik, qeyri-sabit baxış, bir gözün digərindən fərqli hərəkəti və ya qeyri-adi göz titrəməsi müşahidə olunarsa, bu, görmə problemlərinin əlaməti ola bilər.

Görmə problemləri bəzi hallarda genetik meyilliliklə əlaqəli olur. Ailədə yaxın görmə (miopiya), uzaq görmə (hipermetropiya), astiqmatizm və ya çəpgözlük halları varsa, uşaqda da bu problemlərin ortaya çıxma riski daha yüksək olur. Bu səbəbdən belə riskli ailələrdə uşaqların göz müayinəsi daha erkən yaşda – bəzən 6 ay, bəzən 1 yaş tamam olanda həkim tərəfindən yoxlanmalıdır.

Məktəbəqədər dövrdə (3–5 yaş arasında) uşaqlar daha aktiv olur və bu zaman göz problemləri daha aydın görünə bilər. Uşaq tez-tez obyektləri yaxınlaşdıraraq baxırsa, başını bir tərəfə əyib baxırsa, gözdə sulanma, qızarma və ya tez-tez gözlərini ovuşdurursa, bu hallar da görmə problemlərindən xəbər verə bilər. Məktəb dövründə isə, lövhəni yaxşı görə bilməmək, dərsə qarşı marağın azalması və tez yorulma kimi əlamətlər görmə zəifliyinin göstəricisi ola bilər.

Bəzi hallarda görmə problemləri gizli qalır və uşaq şikayət etmədiyi üçün valideynlər bunu zamanında fərq etməyə bilər. Bu səbəbdən həkimlər, uşaqlarda ilk göz müayinəsinin 6 ay – 1 yaş arasında, daha sonra isə 3 yaşında və məktəbə başlamazdan əvvəl təkrarlanmasını tövsiyə edirlər.

Erkən aşkarlanan görmə problemləri, düzgün müdaxilə və müalicə ilə uğurla aradan qaldırıla bilər. Əgər müdaxilə gecikərsə, uşaqda qalıcı görmə zəifliyi və ya göz tənbəlliyi (ambliyopiya) inkişaf edə bilər.
Nəticə olaraq, uşaqlarda görmə problemləri bəzən doğuşdan, bəzən isə böyümə mərhələlərində meydana çıxır. Valideynlər uşağın göz davranışlarına diqqətlə yanaşmalı və hər hansı şübhəli vəziyyətdə göz həkiminə müraciət etməlidirlər. Vaxtında aparılan müayinələr və dəstək, uşağın sağlam görmə qabiliyyəti ilə böyüməsinə kömək edir. 

Uşaqların göz sağlamlığı gələcəkdə onların ümumi həyat keyfiyyətinə birbaşa təsir edir. Valideynlər erkən yaşlardan etibarən müəyyən qaydalara əməl edərək uşaqların gözlərini qorumağa kömək edə bilərlər. Budur, uşaqların göz sağlamlığını qorumaq üçün ən vacib 5 əsas qayda:

1. Müntəzəm göz müayinələri etdirin
Uşaqların göz sağlamlığı üçün müntəzəm müayinələr vacibdir. Körpəlik dövründən başlayaraq, həkimlərin tövsiyə etdiyi yaşlarda göz yoxlanışına aparmaq lazımdır. İlk müayinə adətən 6 aylıqda, daha sonra 3 yaşında və məktəbə başlamadan əvvəl edilməlidir. Müntəzəm müayinələr sayəsində görmə problemləri erkən mərhələdə aşkarlanır və vaxtında müalicə edilir.

2. Ekran qarşısında vaxtı məhdudlaşdırın
Telefon, planşet, televizor və kompüter kimi cihazlardan uzun müddət istifadə uşaqlarda göz yorğunluğu və görmə zəifliyinə səbəb ola bilər. 20-20-20 qaydasını tətbiq etmək faydalıdır: hər 20 dəqiqədən bir 20 saniyəlik fasilə verərək 20 fut (təxminən 6 metr) uzaqlıqda bir obyektə baxmaq. Ayrıca, gündəlik ekran istifadəsi müddətini yaşa uyğun şəkildə məhdudlaşdırmaq gözlər üçün çox faydalıdır.

3. Düzgün işıqlandırma və oxuma şəraiti yaradın
Uşaqlar kitab oxuyarkən, ev tapşırıqları edərkən və ya oyun oynayarkən işıqlandırma çox vacibdir. Yaxşı işıqlandırma göz yorğunluğunun və gərginliyinin qarşısını alır. İşıq mənbəyi uşağın arxasından deyil, yandan və ya yuxarıdan gəlməlidir. Çox zəif və ya çox parlaq işıq şəraitində oxumaq gözlərə zərər verə bilər.

4. Günəş şüalarından qorumağı unutmayın
Günəşin ultrabənövşəyi (UV) şüaları yalnız dəriyə deyil, gözlərə də zərər verə bilər. Buna görə də açıq havada çox vaxt keçirən uşaqlara UV filtri olan keyfiyyətli günəş eynəkləri taxdırmaq vacibdir. Günəş şüalarından qorunmaq gələcəkdə katarakta və digər göz xəstəliklərinin qarşısını almağa kömək edir.

5. Sağlam qidalanmaya diqqət edin
Göz sağlamlığı üçün düzgün qidalanma böyük rol oynayır. A vitamini, C vitamini, E vitamini, sink və omeqa-3 yağ turşuları ilə zəngin qidalar uşaqların göz inkişafını dəstəkləyir. Yerkökü, ispanaq, balıq, yumurta və sitrus meyvələri kimi qidalar göz sağlamlığı üçün çox faydalıdır. Sağlam və balanslı qidalanma uşağın görmə qabiliyyətinin güclənməsinə kömək edir.
 

Televizor və kompüter istifadəsi uşaqlarda görmə zəifliyinə səbəb olurmu?

Bəli, uzun müddət televizor, kompüter, planşet və smartfon istifadəsi uşaqlarda görmə zəifliyinin yaranmasına və digər göz problemlərinin inkişafına səbəb ola bilər. Bu cihazların ekranlarına uzun müddət fasiləsiz baxmaq, xüsusilə inkişaf mərhələsində olan gözlər üçün əlavə gərginlik yaradır və zamanla bir sıra narahatlıqlara yol aça bilər.

Televizor və kompüter istifadəsi zamanı uşaqların gözləri davamlı olaraq eyni məsafəyə fokuslanır. Bu isə göz əzələlərinin təbii hərəkətini məhdudlaşdırır və göz yorğunluğuna səbəb olur. Əgər bu vəziyyət uzun müddət davam edərsə, uşaqlarda miopiya (uzağı görməmə) kimi problemlərin inkişaf riski artır.

Bundan əlavə, ekranlardan gələn mavi işıq (blue light) gözlərin daxili təbəqəsinə zərər verə bilər. Mavi işığın uzunmüddətli təsiri nəticəsində gözlərdə qıcıqlanma, quruluq, bulanıq görmə və hətta baş ağrıları da yarana bilər. Bu problemlər uşağın dərs performansına, gündəlik həyat keyfiyyətinə və ümumi sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər.

Uşaqlarda bu riskləri azaltmaq üçün bəzi vacib tədbirlər görmək mümkündür:

• 20-20-20 qaydasını tətbiq etmək: Hər 20 dəqiqədən bir 20 saniyəlik fasilə verərək 20 fut (təxminən 6 metr) uzaqlıqda bir obyektə baxmaq.
• Ekranla məsafəni qorumaq: Televizora və kompüterə baxarkən ekranla göz arasındakı məsafə yetərincə uzaq (təxminən 2-2,5 metr) olmalıdır.
• İstifadə müddətini məhdudlaşdırmaq: Xüsusən 2 yaşdan kiçik uşaqlara ekran vaxtı məhdudlaşdırılmalı, daha böyük uşaqlarda isə gündəlik ekran istifadəsi yaşına uyğun olmalıdır.
• İşıqlandırmaya diqqət yetirmək: Otaq işıqlandırması uyğun olmalı, ekranın parlaqlığı isə gözləri narahat etməyəcək səviyyədə tənzimlənməlidir.
• Təbii işıqda daha çox vaxt keçirmək: Uşaqlar gün ərzində açıq havada oyun oynayaraq göz sağlamlıqlarını qoruyurlar. Təbii işıq gözlərin inkişafı üçün çox faydalıdır.

Unutmaq olmaz ki, texnologiya düzgün istifadə edildikdə faydalı ola bilər, amma lazımi qaydalara riayət olunmadıqda uşaqların göz sağlamlığı üçün ciddi risklər yarada bilər. Ona görə də valideynlər ekran vaxtını nəzarətdə saxlamalı və uşaqlara gözlərini qorumağı öyrətməlidirlər. 

Uşaq göz sağlamlığı üçün vitaminlər hansılardır?

Uşaqların göz sağlamlığının qorunmasında düzgün qidalanma və vacib vitaminlərin rolu böyükdür. Əsas vitamin və minerallar göz toxumalarının inkişafını dəstəkləyir, gözləri infeksiyalardan qoruyur və gələcəkdə görmə problemlərinin qarşısını alır. Bəs hansı vitaminlər uşaqların göz sağlamlığı üçün ən vacib sayılır?

1. A vitamini

A vitamini göz sağlamlığı üçün ən əsas vitaminlərdən biridir. O, gözün tor qişasının (retinanın) normal fəaliyyətini təmin edir və gecə görməsini yaxşılaşdırır. A vitamini çatışmazlığı uşaqlarda gecə korluğuna və göz səthinin qurumasına səbəb ola bilər.
A vitamini mənbələri: yerkökü, şirin kartof, ispanaq, balqabaq, yumurta sarısı və süd məhsulları.

2. C vitamini

C vitamini güclü antioksidant təsirə malikdir və göz toxumalarını sərbəst radikalların zərərindən qoruyur. O, həmçinin göz damarlarının sağlamlığını dəstəkləyir və yaşla bağlı göz xəstəliklərinin qarşısını almağa kömək edir.
C vitamini mənbələri: portağal, kivi, çiyələk, brokoli, bibər və limon.

3. E vitamini

E vitamini də güclü antioksidantdır və göz hüceyrələrini zədələnmədən qorumaqda mühüm rol oynayır. Xüsusilə gözün tor qişasının sağlam qalmasına kömək edir.
E vitamini mənbələri: badam, günəbaxan tumu, fındıq, ispanaq və avokado.

4. D vitamini

D vitamini immun sistemini gücləndirir və bəzi göz xəstəliklərinə qarşı qoruyucu təsir göstərir. Son tədqiqatlar göstərir ki, D vitamini çatışmazlığı uşaqlarda göz təzyiqi və digər görmə problemləri ilə əlaqəli ola bilər.
D vitamini mənbələri: günəş işığı, balıq (somon, sardina), yumurta sarısı və D vitamini ilə zənginləşdirilmiş süd məhsulları.

5. Omeqa-3 yağ turşuları

Omeqa-3 yağ turşuları göz qişasının və tor qişanın sağlam qalmasına kömək edir. Onlar göz quruluğunu azaldır və gözlərin düzgün inkişafı üçün vacibdir.
Omeqa-3 mənbələri: somon balığı, ton balığı, qoz, çia toxumu və kətan toxumu.

6. Sink (Zinc)

Sink mineralları gözün tor qişasında A vitamininin aktiv formasına çevrilməsinə kömək edir. Bu, gecə görməsini yaxşılaşdırır və göz sağlamlığını qoruyur.
Sink mənbələri: ət məhsulları, lobya, noxud, süd məhsulları və balqabaq tumu.

Yekun olaraq, uşaqların göz sağlamlığını qorumaq üçün balanslı qidalanma çox vacibdir. Tərəvəzlər, meyvələr, balıq, qoz-fındıq və süd məhsulları uşaqların rasionunda mütləq olmalıdır. Əgər qidalanma yetərli deyilsə, həkim məsləhəti ilə əlavə vitamin dəstəyi də verilə bilər.

Valideynlər uşağın göz problemini necə vaxtında anlaya bilər?

Uşaqlarda görmə problemləri bəzən sakitcə inkişaf etdiyi üçün, valideynlər onların davranışlarına və gündəlik vərdişlərinə diqqətlə yanaşmalıdırlar. Erkən mərhələdə problemin aşkar edilməsi, uşağın gələcəkdə sağlam görmə qabiliyyətinə sahib olması üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Bəs valideynlər hansı əlamətlərə diqqət etməlidirlər?
 

1. Tez-tez gözlərini ovuşdurmaq və ya qırpmaq
Əgər uşaq tez-tez gözlərini ovuşdurursa və ya qeyri-ixtiyari şəkildə tez-tez qırpırsa, bu, göz yorğunluğunun və ya görmə zəifliyinin əlaməti ola bilər. Bu vəziyyət uzun müddət davam edirsə, göz həkiminə müraciət etmək vacibdir.

2. Obyektləri çox yaxınlaşdıraraq baxmaq
Uşaq kitab oxuyarkən, televizora və ya planşetə baxarkən çox yaxın oturursa, bu, uzağı görməkdə çətinlik çəkdiyini göstərə bilər. Bu hal, adətən miopiyanın (uzağı görməmək) ilk əlamətlərindən biridir.

3. Baş ağrısı və göz ağrısından şikayət
Uşaq tez-tez baş ağrısından və ya göz ətrafı ağrılardan şikayət edirsə, bu da göz gərginliyi və görmə problemlərinin xəbərçisi ola bilər. Xüsusən dərs zamanı və ya uzun müddət ekrana baxdıqdan sonra baş ağrıları artırsa, bu, ciddi siqnaldır.

4. Lövhəni və uzaq obyektləri görməkdə çətinlik
Məktəb yaşlı uşaqlar lövhəni görməkdə çətinlik çəkdikdə ya da dərs zamanı səhv yazdıqda, bu, görmə zəifliyinin əlaməti ola bilər. Uşaq müəllimin yazılarını görə bilmədiyini qeyd edirsə, dərhal göz müayinəsi etdirilməlidir.

5. Gözlərdə qeyri-normal hərəkət və ya çəplik
Uşağın gözlərindən biri digərindən fərqli istiqamətə baxırsa və ya ara-sıra çəplik müşahidə olunursa, bu, göz koordinasiyası probleminin göstəricisidir. Erkən müalicə edilməsə, bu vəziyyət qalıcı görmə problemlərinə səbəb ola bilər.

6. İşığa qarşı həssaslıq
Əgər uşaq güclü işıq mənbələrinə qarşı həssaslıq göstərir və bu səbəbdən narahat olursa, göz səthində və ya tor qişada bir problem ola bilər.

7. Oxuma və yazma zamanı konsentrasiya problemləri
Uşaq yazı yazarkən və ya oxuyarkən tez yorulursa, fikri dağılırsa, səhvlər edirsə, bu, görmə problemlərindən qaynaqlana bilər. Görmə çətinliyi olan uşaqlar tez yorulurlar və öyrənmə prosesində geriləyə bilərlər.

8. Gözlərdə sulanma və ya qızarma
Səbəbsiz göz sulanması, yanma hissi və ya qızarma da görmə problemlərinin və göz səthində narahatlığın göstəricisi ola bilər.

Valideynlər bu cür əlamətləri müşahidə etdikdə mütləq bir oftalmoloqa müraciət etməlidirlər. Unutmaq olmaz ki, vaxtında aşkarlanan və müalicə edilən görmə problemləri uşağın həm təhsil uğurlarını, həm də ümumi həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırır.

Uşaqların ilk göz müayinəsi nə vaxt edilməlidir?

Uşaqların sağlam görməsi onların fiziki, zehni və sosial inkişafı üçün olduqca vacibdir. Görmə problemləri erkən yaşlarda aşkar edilib müalicə olunmadıqda, gələcəkdə daimi görmə zəifliyi və öyrənmə çətinliklərinə səbəb ola bilər. Buna görə də uşaqların ilk göz müayinəsi doğru vaxtda aparılmalıdır.

1. Doğuşdan dərhal sonra ilkin yoxlama
Yeni doğulmuş körpələrin gözləri doğuşdan sonra həkimlər tərəfindən qısa bir yoxlamadan keçirilir. Bu ilkin müayinə zamanı anadangəlmə katarakta, çəpgözlük və ya digər ciddi anadangəlmə göz problemlərinin olub-olmadığı araşdırılır. Əgər bir problem aşkarlanarsa, dərhal əlavə müayinələr və müalicə planlaşdırılır.
2. 6 aylıqda ilk ətraflı göz müayinəsi
Uşağın həyatının ilk 6 ayında görmə sistemi sürətlə inkişaf edir. Bu səbəbdən, uşaq 6 aylıq olanda ilk geniş göz müayinəsi edilməlidir. Bu müayinə zamanı:

• Gözlərin hərəkəti və uyğunluğu
• Fokuslama qabiliyyəti
• Görmə inkişafı
• Göz dibi və optik sinir sağlamlığı qiymətləndirilir.

Bu mərhələdə görmə pozğunluqları və genetik problemlərin ilkin əlamətləri aşkar edilə bilər.

3. 3 yaşında növbəti müayinə
Uşaq 3 yaşına çatanda daha ətraflı və spesifik göz müayinəsi edilməlidir. Bu yaş dövründə:

• Görmə dərəcəsi (hər bir göz ayrı-ayrılıqda)
• Çəpgözlük (şaqul baxış problemi)
• Ametropiya (miopiya, hipermetropiya, astiqmatizm) kimi qüsurlar yoxlanılır.

Bu mərhələdə uşağın şikayət etməsi gözlənilmədən, profilaktik müayinələrə önəm verilməlidir, çünki uşaq problemləri izah edə bilməyə bilər.

4. Məktəbə başlamadan əvvəl mütləq müayinə
Uşaq məktəbə getməzdən əvvəl – təxminən 5–6 yaşında – növbəti geniş göz müayinəsi edilməlidir. Məktəbəqədər dövrdə görmə pozğunluqları aşkarlanarsa, dərsdə öyrənmə çətinliklərinin və psixoloji narahatlıqların qarşısı vaxtında alına bilər.

5. Risk qrupundakı uşaqlar üçün daha tez-tez müayinələr
Əgər ailədə genetik göz xəstəlikləri varsa, vaxtından əvvəl doğum (prematürelik) olubsa, uşağın gözdə qeyri-normal hərəkəti və ya qeyri-adi davranışı müşahidə edilirsə, müayinələr daha erkən və daha sıx intervallarla aparılmalıdır. Bu uşaqlarda hər il göz həkiminə getmək tövsiyə edilir.

Nəticə olaraq, uşaqların ilk geniş göz müayinəsi 6 aylıqda, növbəti isə 3 yaşda edilməlidir. Məktəbə başlamazdan əvvəl bir daha göz müayinəsindən keçmək vacibdir. Valideynlər uşağın davranışlarında hər hansı bir şübhəli hal hiss etdikdə həkimə müraciəti gecikdirməməlidirlər.